Tia gamma là một loại bức xạ điện từ với tần số cao, được ứng dụng trong điều trị ung thư và một số bệnh lý nghiêm trọng khác. Ngoài ra, tia gamma cũng được ứng dụng trong sản xuất cơ khí. Cùng tìm hiểu thêm về nguyên lý tạo ra tia gamma, các tính chất và một số câu hỏi thường gặp về loại tia này.
1. Tia gamma là gì?
Tia gamma, một loại bức xạ điện từ, cùng với sóng vô tuyến, bức xạ hồng ngoại, bức xạ tử ngoại, tia X và vi sóng, thuộc vào phổ điện từ.
Bức xạ điện từ có thể tồn tại dưới dạng sóng hoặc hạt, với các bước sóng và tần số khác nhau. Phổ điện từ, một khái niệm phân chia vùng rộng bước sóng và tần số, bao gồm bảy vùng chính được sắp xếp theo thứ tự giảm dần bước sóng và tăng dần năng lượng và tần số: sóng vô tuyến, vi sóng, hồng ngoại, ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia X và tia gamma.
Tia gamma nằm trong phổ điện từ phía trên tia X mềm, với tần số cao hơn khoảng 1018 Hz và bước sóng nhỏ hơn 100 picomet (pm). (Một pico-mét tương đương với một phần nghìn tỉ của một mét.) Tia gamma và tia X cứng chia sẻ một khu vực chung trong phổ điện từ, với sự khác biệt duy nhất là nguồn phát: tia X được tạo ra bởi electron đang gia tốc, trong khi tia gamma xuất phát từ các hạt nhân nguyên tử.
Tia gamma ký hiệu là γ
Ảnh 1: Danh sách các bức xạ điện từ phổ biến
2. Lý thuyết tia gamma
2.1. Nguyên lý tạo ra tia gamma
- Tia gamma thường được tạo ra trong các phản ứng hạt nhân, bao gồm cả cả quá trình tổng hợp và phân hạch hạt nhân. Ví dụ, trên mặt trời, quá trình tổng hợp hạt nhân xảy ra trong lõi, dẫn đến việc kết hợp các hạt proti thành hạt nhân heli-4. Trong quá trình này, photon gamma, neutrino và positron, tia gamma được phát ra.
- Trạng thái chất lỏng trong mặt trời: Trong môi trường của mặt trời, việc chuyển động của các photon gamma trải qua một hành trình đầy thách thức trước khi đến bề mặt. Mặt trời chứa hàng tỷ proton và photon gamma chuyển động chạm và tương tác với các proton trong từng bước di chuyển của chúng. Tạo ra hiện tượng lan truyền năng lượng trong chất lỏng nhiệt động và nó cung cấp năng lượng giúp mặt trời tỏa sáng. Nhờ sự biến động này mà các photon gamma mất hàng triệu năm để đi từ lõi của mặt trời đến bề mặt
- Phân phối bức xạ từ ánh sáng mặt trời: Theo lý thuyết, bao gồm toàn bộ dải sóng điện từ. Tuy nhiên, hơn 99,9% năng lượng tập trung trong khoảng từ 200nm đến 10,000nm, và có đỉnh năng lượng ở 480nm (màu xanh có thể nhìn thấy). Phần lớn còn lại của phổ chứa tia cực tím và tia gamma, tuy nhiên, tia cực tím thường bị hấp thụ hoặc phản xạ bởi tầng ôzôn trong bầu khí quyển. Mặc dù vậy, da của con người vẫn có thể bị tổn thương khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong thời gian dài.
Ảnh 2: Phân phối bức xạ từ ánh sáng mặt trời
2.2. Tính chất của tia gamma
Tia Gamma là một loại bức xạ điện từ nên nó mang một số tính chất sau đây:
- Tính chất đâm xuyên: Tia Gamma nổi tiếng với khả năng xâm nhập qua cả vật liệu bê tông, nhờ vào năng lượng tự thân ở mức cao, thậm chí vượt trội hơn cả tia X.
- Tần số cao: Tần số của chúng lớn, khoảng 1020Hz, nhưng bước sóng lại thấp, giảm xuống dưới 10-12m.
- Không mang điện tích: Với việc không chịu ảnh hưởng từ trường điện và giữ nguyên hướng ban đầu, tia Gamma không mang theo điện từ, tạo nên một đặc tính độc đáo.
3. Tia gamma có nguy hiểm không
Tia gamma, một dạng tia X với tần số cực kỳ cao và năng lượng đáng kể, có khả năng thâm nhập sâu vào cơ thể và tế bào, mang theo một loạt các tác động có hại như sau:
Ion hóa: Tác động của tia gamma có thể gây hiện tượng ion hóa khi photon gamma tương tác với tế bào, loại bỏ điện tử từ nguyên tử và tạo ra các ion. Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cấu trúc và hoạt động của tế bào.
Phá vỡ cấu trúc DNA: Tia gamma có khả năng xâm nhập vào tế bào và làm hỏng cấu trúc DNA. Liên kết trong chuỗi xoắn kép của DNA có thể bị phá vỡ hoặc biến đổi, gây ra lỗi trong quá trình sao chép và sửa chữa DNA. Điều này có thể dẫn đến tổn thương nghiêm trọng cho di truyền, tiềm ẩn nguy cơ ung thư hoặc thậm chí tử vong.
Tác động hủy hoại đối với tế bào: Khi tế bào chịu tác động của tia gamma, chúng có thể trải qua một loạt các tác động hủy hoại, từ tổn thương DNA đến tổn thương các cấu trúc tế bào khác. Kết quả có thể là tế bào ngừng phân chia hoặc thậm chí là tử vong.
Tử vong: Khi cơ thể tiếp xúc với lượng tia gamma chiếu xạ lớn, có thể gây tổn thương nghiêm trọng và ngay lập tức dẫn đến tử vong. Ngay cả với lượng tia gamma nhỏ, liên kết phân tử của DNA trong cơ thể cũng có thể bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến sự suy giảm và mất mát dần dần.
4. Tia gamma dùng để làm gì
4.1. Tia gamma trong y học
Để tiêu diệt các tế bào ung thư trong não và các bệnh lý khác, các chuyên gia y tế đã áp dụng “dao mổ Gamma”. Phương pháp này liên quan đến việc tập trung nhiều chùm tia bức xạ điện tử vào các tế bào cần loại bỏ. Vì mỗi chùm tia có kích thước tương đối nhỏ, do đó, tác động của chúng ít gây tổn thương cho các mô tế bào khỏe mạnh. Với não, một cơ quan phức tạp, ứng dụng tia Gamma là một phương pháp an toàn, giảm thiểu rủi ro biến chứng.
Ảnh 3: Ứng dụng trong y học
Ngoài ra, phương pháp này cũng được sử dụng để điều trị các bệnh liên quan đến khối u, dị dạng mạch máu, và các vấn đề chức năng của não. Nó giúp bác sĩ xác định chính xác các vị trí bị tổn thương, từ đó cung cấp hiệu quả cao trong quá trình điều trị.
Tuy nhiên, việc áp dụng tia Gamma trong lĩnh vực y tế đòi hỏi sự kiểm soát cẩn thận và tuân thủ các yêu cầu kiểm xạ bắt buộc để đảm bảo an toàn cho sức khỏe của bệnh nhân.
4.2. Ứng dụng tia gamma trong cơ khí
Ngoài lĩnh vực y tế, tia Gamma còn đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp. Được áp dụng để phát hiện các khuyết điểm, phương pháp này thường được thực hiện thông qua việc chụp ảnh phóng xạ, sử dụng tia Gamma hoặc tia X xuyên qua vật liệu. Năng lượng truyền qua tùy thuộc vào mật độ của vật liệu, cho phép xác định vị trí của các khuyết tật thông qua hình ảnh rõ ràng với độ chính xác cao. Điều này làm cho phương pháp này trở thành một công cụ phổ biến và hiệu quả trong lĩnh vực cơ khí.
5. Câu hỏi thường gặp
- Tia gamma có phải là sóng điện từ không?
Tia gamma là một dạng bức xạ điện từ, giống như sóng vô tuyến, bức xạ hồng ngoại, bức xạ tử ngoại, tia X và vi sóng
- Tia gamma có mang điện không?
Tia gamma không mang điện tích
- Tia X và tia gamma khác nhau về?
Tia X và tia Gamma khác nhau về nguồn phát: Tia X được tạo ra bởi electron đang gia tốc, trong khi tia gamma xuất phát từ các hạt nhân nguyên tử.
Trên đây là toàn bộ thông tin về tia gamma, các tính chất, ứng dụng cũng như mức độ nguy hiểm của loại tia này. Ngoài ra, bạn có thể tìm hiểu thêm các loại bức xạ điện từ khác trên trang tin tức của Hacochem.