Chất cản quang là một thành phần quan trọng trong chẩn đoán hình ảnh y khoa, giúp bác sĩ quan sát rõ hơn các cơ quan, mô và mạch máu bên trong cơ thể. Từ chụp X-quang, CT scan, MRI đến siêu âm, chất cản quang đóng vai trò thiết yếu trong việc phát hiện sớm bệnh lý và lập kế hoạch điều trị chính xác. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về tác dụng, phân loại cũng như những rủi ro tiềm ẩn của chúng. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về chất cản quang, cách hoạt động, các loại phổ biến và những lưu ý quan trọng khi sử dụng trong bài viết dưới đây.
1. Chất cản quang là gì?
1.1. Định nghĩa
Chất cản quang (Contrast Agents hoặc Contrast Media) là những hợp chất hóa học được sử dụng trong chẩn đoán hình ảnh y khoa nhằm tạo độ tương phản giữa các mô và cơ quan trong cơ thể. Điều này giúp bác sĩ dễ dàng phát hiện những bất thường như khối u, tổn thương mạch máu hoặc bệnh lý về hệ tiêu hóa, thần kinh.
1.2. Tại sao cần sử dụng chất cản quang?
Nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán: Một số bệnh lý có thể khó phát hiện trên hình ảnh X-quang hoặc MRI thông thường, chất cản quang giúp làm nổi bật các cấu trúc bên trong cơ thể.
Giúp xác định ranh giới giữa mô lành và mô bệnh: Hữu ích trong chẩn đoán ung thư, giúp xác định mức độ lan rộng của khối u.
Hỗ trợ lập kế hoạch điều trị: Được sử dụng trong lập kế hoạch xạ trị hoặc phẫu thuật để xác định vị trí cần can thiệp.
1.3. Cơ chế hoạt động của chất cản quang
Tùy theo phương pháp chẩn đoán hình ảnh, chất cản quang hoạt động theo các cơ chế khác nhau:
Chất cản quang trong X-quang và CT scan: Hấp thụ mạnh tia X, giúp tạo sự khác biệt giữa các mô (chất cản quang gốc iod và barium sulfate).
Chất cản quang MRI: Thay đổi tín hiệu từ trường của mô, giúp hiển thị chi tiết hơn (chất cản quang gốc gadolinium).
Chất cản quang siêu âm: Tăng độ phản xạ của sóng âm, giúp cải thiện hình ảnh mạch máu, tim, gan và các cơ quan khác.
2. Các loại chất cản quang
2.1. Chất cản quang trong chụp X-quang và CT Scan
Chất cản quang gốc iod (Iodine-based Contrast Media)
- Có hai loại: iod đơn phân tử (monomeric) và iod đa phân tử (polymeric), tùy thuộc vào khả năng hòa tan trong nước.
- Được sử dụng trong chụp mạch máu (angiography), chụp thận (urography), CT scan não, gan, phổi, bụng.
- Các dạng phổ biến: Iohexol, Iopamidol, Iodixanol.
Chất cản quang barium sulfate
- Không tan trong nước, dùng chủ yếu trong chụp X-quang đường tiêu hóa (dạ dày, ruột non, đại tràng).
- Được dùng dưới dạng dung dịch uống hoặc thuốc xổ để giúp bác sĩ phát hiện viêm loét, polyp, ung thư đại trực tràng.
2.2. Chất cản quang trong chụp MRI
Chất cản quang gốc gadolinium (GBCA – Gadolinium-based Contrast Agents)
- Được tiêm vào tĩnh mạch, giúp làm rõ mô mềm, hệ thần kinh trung ương, và hệ mạch máu.
- Ứng dụng trong chẩn đoán bệnh lý não, tủy sống, đột quỵ, tổn thương gan, khối u.
- Ví dụ: Gadopentetate dimeglumine, Gadobutrol, Gadoterate meglumine.
2.3. Chất cản quang trong siêu âm
- Chất cản quang siêu âm chứa vi bọt khí giúp tăng cường độ phản xạ sóng siêu âm, làm rõ hình ảnh tim, gan, thận, và mạch máu.
- Phù hợp với bệnh nhân không thể sử dụng iod hoặc gadolinium do dị ứng hoặc suy thận.
3. Ứng dụng của chất cản quang trong y khoa
3.1. Chẩn đoán bệnh mạch máu
Giúp phát hiện các bệnh lý hẹp động mạch, phình động mạch, huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT), tắc nghẽn mạch máu.
Sử dụng trong chụp mạch vành (Coronary Angiography) để phát hiện bệnh động mạch vành.
3.2. Phát hiện khối u và ung thư
Chất cản quang giúp hiển thị ranh giới giữa mô lành và mô ung thư, hỗ trợ chẩn đoán chính xác.
Hữu ích trong phát hiện sớm ung thư phổi, gan, thận, vú, não.
3.3. Đánh giá chức năng của cơ quan nội tạng
Chụp CT niệu quản giúp đánh giá chức năng thận, phát hiện sỏi thận, suy thận.
Chụp X-quang đường tiêu hóa với barium giúp phát hiện loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản.
4. Rủi ro và tác dụng phụ của chất cản quang
Phản ứng dị ứng
Một số bệnh nhân có thể bị dị ứng với chất cản quang, gây các triệu chứng:
Nhẹ: Phát ban, ngứa, chóng mặt. Nặng: Sốc phản vệ, khó thở, tụt huyết áp (hiếm gặp).
Ảnh hưởng đến thận
Chất cản quang iod có thể gây tổn thương thận cấp, đặc biệt ở bệnh nhân bệnh thận mãn tính hoặc tiểu đường.
Biện pháp phòng ngừa: Uống nhiều nước, sử dụng liều thấp, thay thế bằng phương pháp chẩn đoán khác khi cần thiết.
Tích lũy Gadolinium trong cơ thể
Một số nghiên cứu cho thấy gadolinium có thể tích tụ trong não, xương và mô mềm, nhưng chưa rõ tác động lâu dài.
Chất cản quang đóng vai trò quan trọng trong y học hiện đại, giúp nâng cao hiệu quả chẩn đoán bệnh. Mặc dù có một số rủi ro, nhưng với sự phát triển của công nghệ, chất cản quang ngày càng trở nên an toàn và hiệu quả hơn.
THÔNG TIN LIÊN HỆ HACOCHEM:
-
VPGD : 55/2 Phan Đình Phùng, Phường Tân Thành, Quận Tân Phú, TP Hồ Chí Minh
Kho: KCN Hải Sơn, Đức Hòa, tỉnh Long An
Hotline: 0362.056.569
Email: thuylinh@hacochem.com.vnVPGD : Khu du lịch sinh thái hồ Kim Quy, phường Hàm Rồng, TP Thanh Hóa, Tỉnh Thanh Hóa
Kho: Phường Đông Hải, TP Thanh Hóa, Tỉnh Thanh Hóa
Hotline: 0963.999.610
Email: thanhhai01@hacochem.com.vnVPGD: 48 Tô Ngọc Vân, Tây Hồ, Hà Nội
Kho 1: Yên Viên, Gia Lâm, Hà Nội
Kho 2: 15 Đoanh Xá, Đông Hải 1, Hải An, Hải Phòng
Hotline: 093.2323.391
Email: duykhanh01@hacochem.com.vn - Hotline: 0932323391
- Email: sale@hacochem.com.vn
- Website: hacochem.com.vn